Дэлхийн дулаарал бодит аюул болж хувирлаа

Нар улам төөнөж, хөрс цөлжиж, дэлхийн хотууд шатаж эхэллээ. Энэ бол зөгнөлт өгүүллэг биш. Энэ онд олон улс оронд температур 40 хэмээс давсан мэдээ ар араасаа гарч ирсээр байна. Уур амьсгал судлаачид энэ зун температур зарим бүс нутагт 50°C-д хүрэх өндөр магадлалтайг анхааруулж байна ([1], [2]).

Хэт халалтын шинэ эрин

2024 онд дэлхий нийтээрээ түүхэн дэх хамгийн халуун жилийн нэгийг давж өнгөрүүлсэн бол 2025 оны эхэн үеэс эхлэн энэ үзүүлэлтийг давтах төлөвтэй байна ([1]). АНУ-ын Зүүн эрэг, Канадын өмнөд хэсэг, Грек, Испани, Энэтхэг, Мексик зэрэг орнуудад зургадугаар сарын эхний долоо хоногт температур 44-47 хэмд хүрч, онц байдал зарласан тохиолдол ч бий ([3], [4]).

Эрдэмтэд энэ үзэгдлийг “зохион байгуулалттай дулаарал” хэмээн нэрлэж байна. Хүний үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй хүлэмжийн хий нэмэгдсэнээр уур амьсгал хурдацтай өөрчлөгдөж буйг NASA болон Дэлхийн Цаг Уурын Байгууллага онцолж байна ([1], [2]).

50°C хүрнэ гэдэг юу гэсэн үг вэ?

Температур 50 хэмд хүрнэ гэдэг нь зөвхөн гадаа халуун байна гэсэн үг биш. Энэ бол эдийн засаг, эрүүл мэнд, амьжиргаанд шууд хохирол авчрах түвшин юм.

• Хэт халалт нь зүрх судасны өвчлөл, амьсгалын замын хүндрэлийг нэмэгдүүлдэг ([2]).

•  Газар тариалангийн ургац хомсдож, хүнсний хомсдол үүсэх эрсдэл нэмэгддэг.

• Эрчим хүчний хэрэглээ огцом өсч, цахилгаан тасрах магадлал ихэсдэг.

• Хотын дэд бүтэц халалтын нөлөөнд автдаг ([5]).

2021 онд Канадын Британийн Колумб мужид 49.6°C хүрч, 600 гаруй хүн амиа алдаж байсан нь энэ үзэгдэл хэр бодит, аюултай болохыг харуулсан тод жишээ юм ([4]).

Улс орнууд хэрхэн хариу үйлдэл үзүүлж байна вэ?

• Франц, Испани хотын төвийг “дулааны арал”-аас хамгаалахаар ногоон байгууламж нэмэгдүүлж байна.

• АНУ хэт халалттай бүс нутгуудад хөрөнгө оруулалт татаж, онц байдал зарлаж байна ([5]).

• Өмнөд Солонгос, Япон халуун үед ажлын цагийг багасгах “халуун өдрийн дэглэм” хэрэгжүүлж эхэлсэн.

Монгол орны хувьд

Монгол Улс уур амьсгалын өөрчлөлтөд өндөр мэдрэмтгий орны тоонд багтдаг. Сүүлийн жилүүдэд хэт халалт, ган, ой хээрийн түймрийн эрсдэл тогтмол нэмэгдэж байна.

• 2023 онд УЦУОШГ: “Монгол орны ихэнх нутагт агаарын дундаж температур олон жилийн дунджаас 1.8°C-ээр давсан” гэж мэдэгдсэн ([6]).

• Улаанбаатар хотод хэт халалт үүсэх шинж ажиглагдаж байгаа бөгөөд энэ нь дэд бүтэц, эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлөх эрсдэлтэй гэж Улаанбаатар хотын ерөнхий төлөвлөгөөний газар анхааруулж байна.

Бид юу хийх ёстой вэ?

• Байгаль хамгаалах: Мод тарих, ногоон байгууламж бий болгох

• Сэргээгдэх эрчим хүч: Нар, салхины эх үүсвэрт шилжих

• Хот төлөвлөлт: Ногоон орчинд суурилсан хаягдал багатай хотжилт

• Хувь хүний оролцоо: Эрчим хүч хэмнэх, тээврийн дэд бүтцэд идэвхтэй оролцох

50 хэмийн халалт бол ирээдүйд болох аюул биш — өнөөдөр эхэлсэн бодит байдал. Энэ эрсдэлийг багасгахын тулд улс орон, иргэн бүр ухамсартай хандах цаг иржээ.

 Эх сурвалжууд:

1. NASA Climate Change – “Global Climate Highlights”, 2025
   → https://climate.nasa.gov

2. WMO (World Meteorological Organization) – “State of the Global Climate 2024”
   → https://public.wmo.int

3. The Guardian – “Global temperatures could reach record highs in 2025”, May 2025
   → https://www.theguardian.com/environment

4. BBC News – “Canada heatwave: British Columbia hits 49.6C”, July 2021
   → https://www.bbc.com/news/world-us-canada-57654133

5. IEA (International Energy Agency) – “Urban Climate Resilience Strategies”, 2025
   → https://www.iea.org/reports/urban-resilience

6. УЦУОШГ (Монголын Ус, Цаг Уур, Орчны Шинжилгээний Газар) – “2023 оны уур амьсгалын тойм мэдээ”
   → https://tsag-agaar.gov.mn