Дижитал Допамин: Нийгмийн сүлжээ хүний тархины үйл ажиллагаанд үзүүлэх нөлөө

Орчин цагийн технологийн хурдацтай хөгжил нь хүний өдөр тутмын амьдрал, харилцааны хэв маягийг үндсээр нь өөрчилж байна. Тухайлбал, нийгмийн сүлжээ нь тархины ажиллагаа, сэтгэл хөдлөлийг зохицуулдаг нейробиологийн механизмд хүчтэй нөлөө үзүүлж эхэлжээ. Энэ нийтлэлд “дижитал допамин” хэмээх ойлголтын хүрээнд хүний тархины анхаарал төвлөрөл, урам зориг, суралцах чадвар, сэтгэл зүйн тэнцвэрт байдалд нийгмийн сүлжээ хэрхэн нөлөөлж буйг судалгаа, баримт нотолгоонд тулгуурлан авч үзнэ.

1. Оршил

Сүүлийн арван жилд дэлхий даяар хүмүүс өдөрт дунджаар 2.5-4 цагийг нийгмийн сүлжээнд зарцуулж байна. Энэ нь бүх цаг үеийн хамгийн өндөр үзүүлэлт бөгөөд ялангуяа өсвөр үеийнхэн дунд эрчимтэй нэмэгдэж буй үзэгдэл юм (Statista, 2023). Нийгмийн сүлжээний хэрэглээ нэмэгдэхийн хэрээр сэтгэл гутрал, анхаарал дутмагшил, нойргүйдэл зэрэг мэдрэлийн болон сэтгэл зүйн эмгэгүүд өссөн хандлага ажиглагдаж байгаа нь эрдэмтдийн анхаарлыг татаж эхэлжээ.

2. Допамин ба хүний тархи

Допамин бол хүний тархины системд голлох үүрэгтэй нейротрансмиттер юм. Энэ нь хүний сэтгэл ханамж, хүлээлт, зорилго, суралцах үйл явцтай нягт холбоотой (Schultz, 1998). Жишээлбэл, аливаа сэтгэл догдлом мөч, эсвэл сонирхолтой мэдээлэл үзэх үед тархинаас допамин ялгардаг. Энэ нь тухайн үйлдлийг давтан хийх сэдлийг төрүүлдэг.

3. Нийгмийн сүлжээний алгоритмын нөлөө

TikTok, Instagram, Facebook зэрэг платформууд хэрэглэгчийн анхаарлыг хамгийн удаан хадгалах зорилготой алгоритм ашигладаг. Эдгээр нь хэрэглэгчийн сонирхолд нийцсэн контентийг санал болгож, тасралтгүй допамины хариу урвалыг өдөөдөг (Montag & Diefenbach, 2018). Тухайлбал, богино хэмжээний бичлэгүүд (short-form videos) анхаарлыг хэт татаж, тархийг тогтмол "шагнал" хүлээн авч байгаа мэт мэдрэмж төрүүлдэг.

4. Сөрөг үр дагаврууд

Анхаарал төвлөрөл буурах

2020 онд Америкийн Сэтгэцийн Холбооны хийсэн судалгаагаар 16-24 насны залуусын дунд анхаарал төвлөрөх хугацаа дунджаар 8 секунд болтлоо буурсан нь нийгмийн сүлжээтэй хамааралтай болохыг харуулжээ.

Сэтгэл гутрал, сэтгэлийн түгшүүр

Хэт их хэрэглээтэй хүмүүст өөрийгөө бусадтай харьцуулах, лайк, хариу үйлдэлд хэт анхаарах хандлага ажиглагддаг бөгөөд энэ нь сэтгэл зүйн хямрал үүсгэх эрсдэлтэй (Twenge et al., 2017).

Хүүхэд, өсвөр үеийнхэнд үзүүлэх нөлөө

Тархины хөгжлийн ид үе шатанд байгаа хүүхдүүдийн хувьд допамины хэт өдөөлт нь суралцах, төлөвшүүлэх чадварт сөргөөр нөлөөлдөг.

5. Шийдэл ба зөвлөмжүүд

• Цагийн хязгаар тогтоох: Өдөрт 1–2 цагийн хэрэглээг зорилго болгох

• Нийгмийн сүлжээг ухамсартай ашиглах: Хэрэглээний зорилгыг тодорхой болгох (мэдээлэл авах, харилцах гэх мэт)

• “Дижитал детокс” хэрэгжүүлэх: Долоо хоногт дор хаяж 1 өдөр утаснаасаа бүрэн холдох

• Сурагч, оюутнуудад мэдлэг олгох хөтөлбөр хэрэгжүүлэх: Цахим хэрэглээ ба тархины ажиллагааны уялдаа холбоог тайлбарлах сургалт, хичээл зохион байгуулах

Нийгмийн сүлжээ бол технологийн дэвшлийн үр шим боловч хүний тархины нарийн механизмтай шууд харьцаж буй хүчтэй зэвсэг юм. Хэрвээ бид энэ нөлөөг ухамсаргүйгээр үргэлжлүүлбэл сэтгэл зүй, танин мэдэхүйн чадварт сөрөг үр дагавар авчрах эрсдэлтэй. Харин эсрэгээр, ухамсартай хэрэглээ, боловсрол, хяналттай оролцоо нь энэ технологийг бидний ашиг тусын төлөө ажиллуулах боломжийг олгоно.