Тархины "залхуурал" буюу хүний энерги хэмнэх механизм

Бид өөрийгөө эсвэл бусдыг “залхуу” гэж шүүмжилдэг нь түгээмэл. Харин орчин үеийн сэтгэл судлал, мэдрэлийн шинжлэх ухааны судалгаанууд энэ ойлголтод шинэ, шинжлэх ухаанч тайлбар өгч эхэлжээ. Эрдэмтэд “залхуурал” бол үнэн хэрэгтээ хүний тархины энерги хэмнэх ухаалаг механизм бөгөөд зарим тохиолдолд энэ нь биологийн хувьд маш ашигтай стратеги болохыг баталж байна.


Тархины хэмнэлтийн горим гэж юу вэ?

Хүний тархи биеийн нийт жингийн 2 хувийг эзэлдэг хэрнээ бидний хэрэглэж буй нийт энергийн 20 гаруй хувийг ганцаараа зарцуулдаг. Тиймээс тархи аливаа үйлдлийг хийхдээ хамгийн бага энерги зарцуулж болох гарцыг эрэлхийлдэг. Үүнийг нейроэкономикт “энергийн хэмнэлтийн зарчим” гэж нэрлэдэг.

Энгийнээр хэлбэл, бид аливаа даалгаварт бие сэтгэлээ дайчлан төвлөрөх шаардлагатай болсон үед тархи үүнийг эрсдэл, ачаалал гэж хүлээж авдаг. Улмаар илүү “хялбар” хувилбаруудыг санал болгодог — утсаа оролдох, хойш тавих, өөр зүйлд анхаарал сарниулах гэх мэт.


Залхуурал нь хувьслын эерэг үр дагавар уу?

Өнөөгийн “залхуурал” гэж нэрлээд байгаа олон зан үйл нь үнэндээ эрсдэлээс зайлсхийх, биологийн хэмнэлтийн үр дүн байж болох юм.

Жишээ нь:

  • Даалгавраа хойш тавих (procrastination): Тархины хувьд тухайн даалгавар хангалттай үнэ цэнтэй, эсвэл яаралтай биш гэж “тооцоолж”, хожимдсон үед илүү өндөр төвлөрөлтэй ажиллах шийдвэр гаргаж буй хэлбэр байж болно.

  • Дасаагүй шинэ зүйлээс зугтах: Тархины үндсэн зорилго бол биднийг аюулгүй байлгах. Харин шинэ, тодорхойгүй нөхцөл байдалд “залхуурал” мэт үйлдлээр хариу үзүүлж, болзошгүй эрсдэлээс зайлсхийж буй хэрэг юм.


Суралцахад саад болох уу, эсвэл тус болох уу?

Залхуурал ихэвчлэн суралцах үйл явцад сөргөөр нөлөөлдөг мэт боловч зарим судалгаагаар үгүйсгэх хандлага ажиглагджээ. 2021 онд гарсан нэгэн судалгаагаар, хүмүүс хүнд хэцүү даалгавраас зугтахын тулд дассан, илүү үр дүнтэй аргыг өөрийн эрхгүй хайж эхэлдэг. Энэ нь бүтээлч шийдэл гаргах, ажлын процессыг оновчтой болгох алхам болж чаддаг байна.


Бид залхуурахаа болиулах ёстой юу?

Хариулт нь үгүй байж болно. Хэрвээ бид залхуурал үүсэж буй мөчийг ажиглаж, яагаад ийм мэдрэмж төрж байгааг ойлгож чадвал, тухайн зан төлөвийг илүү ухаалгаар ашиглах боломжтой:

  • Тодорхой зорилго тавих: Тархинд тодорхой, хэмжигдэхүйц зорилго ойлгомжтой байдаг тул энерги зарцуулж эхлэхэд хялбар болдог.

  • Хэт олон сонголтоос зайлсхийх: Сонголт ихтэй байх нь тархийг ачааллуулж, эргэлзээ төрүүлэн “залхуурахад” хүргэдэг.

  • Микро-задалгаа хийх: Том ажил, даалгаврыг жижиг хэсгүүдэд хувааж, тархины энерги хэмнэх хандлагатай нийцүүлэн гүйцэтгэх нь үр дүнтэй.

Залхуурал бол хүний сул тал биш. Энэ бол тархины энерги хэмнэх, аюулгүй байдал хангах, ажлыг оновчтой болгох зорилготой, хувьслын явцад төлөвшсөн нарийн механизм юм. Түүнийг зөв ойлгож, ашиглаж чадвал бид өөрсдийгөө буруутгахын оронд илүү бүтээлч, ухаалаг ажиллах боломжтой болох юм.